Proglašava se dan žalosti na teritoriji Grada Novog Sada, povodom teške nesreće izazvane urušavanjem nadstrešnice objekta Železničke stanice Novi Sad, u trajanju od tri dana, počev od 2. novembra 2024. godine.
Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada danas, 14. oktobra 2024. godine,
započinje radove na obnovi Tornja sa satom na gornjem Ludvigovom bastionu kako bi se
uklonile sve štetne posledice nastale u velikom nevremenu koje je zadesilo Novi Sad u julu
prošle godine. Toranj se nalazi u sklopu Prostorno kulturno-istorijske celine gornja i
donja tvrđava sa podgrađem ( kulturno dobro od velikog značaja).
Predmet ugovora su građevinsko-zanatski radovi koji podrazumevaju: sve pripremne
radnje, delimično maletrisanje svih oštećenih malterskih površina na spoljašnjim i
unutrašnjim zidovima tornja, kao i kompletna obnova vučenih profila venaca, obnova
oštećenih elemnata krovne konstrukcije, kompletna zamena izuzetno oštećene kape tornja
novim bakarnim limom u svemu prema postojećem, kompletno završna obrada i farbanje
malterskih površina. Od konzervatorsko-restauratorskih radova planirana je restauracija
drvenih dvokrilnih šalukatri, kao i ulaznih jednokrilnih vrata u toranj i okolne niske
gvozdene ograde. Posebna pažnja u projektu posvećena je restauraciji i konzervaciji zatega,
nosača i dr elemenata od gvožđa u unutrašnjosti tornja, brojčaniku i kazaljkama na satu, kao
i izradi novog pozlaćenog dekorativnog vrha koji se sastoji od nosećeg koplja, jabuke, oznaka
strana sveta, vetrokaza i vrha u obliku srca. Originalni, stari delovi dekorativnog vrha
biće očišćeni i konzervirani prema pravilima struke i nalaziće se u nadležnoj muzejskoj
ustanovi, Muzeju Grada Novog Sada.
Planirano je da radovi budu završeni u roku od 150 radnih dana, kako je predviđeno
ugovorom. Većina konzervatorksih radova prethodno će biti obavljana u radionicama, izvan
gradilišta, dok će na lice mesta biti montirani kada svi pripremni i zanatsko-
građevinski radovi budu okončani.
Prema članu 5. Pravilnika o sadržini, načinu, postupku i rokovima izrade i objavljivanje separata („Sl. glasnik RS“, br. 33/2015) Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada objavljuje nacrt SEPARATA zaštite dobra koje uživa prethodnu zaštitu: celine „Blok vila u centru Novog Sada“. Sva zainteresovana lica, imaju mogućnost da na ovaj nacrt Separata daju svoja mišljenja i predlog izmena sedam dana od dana objavljivanja na zvaničnoj internet strani Zavoda.
Uz nacrt Separata, postavljeni su i prilozi:
1. Prilog: Katalog objekata sa podacima i valorizacijom
2. Prilog: Grafički crtež – situsacija sa preliminarnom granicom celine i valorizacijom objekata
Mišljenje, komentare i sugestije je moguće dostaviti pisanim putem poštom ili lično na pisarnici poslovnih prostorija Zavoda: Bulevar Mihajla Pupina 22/I, Novi Sad ili putem elektronske adrese na zzzskgns@mts.rs
Javna prezentacija Projekta urbanističko-arhitektonskog uređenja prostorno kulturno -istorijske celine Almaški kraj
U utorak 22.11 2022.godine u Kulturnoj stanici Svilara održana je javna prezentacija Projekta urbanističko-arhitektonskog uređenja prostorno kulturno -istorijske celine Almaški kraj.
Prisutnima su se obratili gospodin Dalibor Rožić, član Gradskog veća zadužen za kulturu, Mr Siniša Jokić-direktor Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, dr Marijan Majin-predsednik udruženja Almašani i predstavnici projektantske kuće DBA.
Prezentaciji su prisustvovali građani Almaškog kraja i Podbare, kao predstavnici medija. Nakon prezentacije Projekta, građani su mogli da postavljaju pitanja predstavnicima projektantske kuće DBA i Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novg Sada.
LOKACIJA
Prostorno kulturno-istorijska celina – Almaški kraj nalazi se u širem centru gradskog jezgra Novog Sada i obuhvata gradske četvrti Podbaru, Salajku i Stari grad . Primarnu karakteristiku celokupnog obuhvata predstavlja nepravilna i složena urbana matrica ulica, definisana blokovima ivične izgradnje, u prekinutom i neprekinutom nizu, koji čine pretežno prizemni objekti.
Prostorno kulturno-istorijska celina – Almaški kraj obuhvata prostor oivičen Almaškom ulicom na severu, Kosovskom na istoku, Temerinskom i trgom Marije Trandafil na zapadu i Pašićevom ulicom na jugu koje ujedno predstvljaju glavne saobraćajne veze sa ostalim delovima grada i gradskim sadržajima.
UVOD
Prostorno kulturno-istorijska celina – Almaški kraj, nastala je između 1716. i 1718. godine kada su se stanovnici sela Almaš naselili u neposrednoj blizini Petrovaradinskog šanca na područje koje je bilo močvarno, ispresecano barama i rukavcima. Prvobitne ulice, glavni potezi Almaškog kraja uočljivi su već na mapi grada iz 1745. godine, dok su ostale ulice, koje su bile uski prolazi na ostrvima između glavnih poteza, formirane tokom XIX veka. Na planu Grada Novog Sada iz 1877. godine sagledive su očuvana urbana matrica i parcelacija, koja se i danas želi sačuvati. Karakterističan je splet krivudavih i uskih ulica, različite i često promenljive širine, nastalih gradnjom kuća na suvim „gredama“ između vodenih tokova, bara i rukavaca.
Do kraja Prvog svetskog rata ulice su bile bez tvrde podloge, dok je u nekima bio postavljen pločnik od lomljenog kamena ili kocke, a samo je u Baranjskoj ulici bila postavljena asfaltna podloga. Prvih godina po završetku rata posvećuje se pažnja obnovi kaldrme, prethodno oštećene u ratnim razaranjima. Ozbiljniji radovi na obnovi i popločavanju ulica preduzeti su od 1923. godine, kada je izvršeno popločavanje kamenom delova ulica, Tekelijine i Patrijarha Čarnojevića. Radovi na Tekelijinoj ulici nastavljeni su i naredne godine, u Almaškoj ulici je postavljen pločnik od male kocke, u Milana Rakića lomljeni kamen, a u Save Vukovića makadam. Tokom 1932. godine kaldrmisane su makadamom ulice Đorđa Rajkovića, Koče Kolarova, Pećka i Sterijina.
Planirana izgradnja vodovoda i kanalizacije tokom 1920.godine nije realizovana sve do 1925.godine kada je izgrađen novi bunar na uglu Save Vukovića i Zlatne grede. Kanalizaciju su činili ozidani kanali (jendeci) pokriveni odozgo, koji su postojali u Bele njive i Almaškoj ulici, dok je u Temerinskoj, Gundulićevoj i Tekelijinoj ulici kanalizacija izgrađena 1937.godine.
Ostaci tradicionalnog popločanja u vidu krupne kamene kocke i žute klinker opeke vidljivi su u Dančićevoj ulici i uglu Zlatne grede i Skerlićeve, dok su trotoari uglavnom prevučeni asfaltom, a „parking površine“ od betonske galanterije.
FAZNOST
Izrada projekta za ceo obuhvat prostorno kulturno-istorijske celine – Almaškog kraja podeljen je u više faza.
Prva faza se prostire na jugoistočnom delu prostorno kulturno-istorijske celine i obuhvata ulice Zlatne grede, Skerlićevu, Milovana Vidakovića, deo ulica Save Vukovića,Đorđa Jovanovića i Nikole Pašića, kao i trg na susticanju ulica Zlatne grede i Skerlićeve.
Druga faza obuhvata centralni i severoistočni deo Almaškog kraja i čine je delovi ulica Save Vukovića, Svetosavske, Milana Rakića, Đorđa Rajkovića sa trgom ispred KS Svilara, kao i ulice Koste Hadži mlađeg, Zemljane ćuprije, Lađarske i Milana Nešića.
Preostali deo prostora će se realizovati u fazama koje će biti naknadno definisane.
PROJEKTOVANO REŠENjE
Projekat je urađen u skladu sa Lokacijskim uslovima Broj: ROP-NSD-23794-LOC-1/2022 od 05.09.2022. godine, Uslovima i merama tehničke zaštite za urbanističko-arhitektonsko uređenje prostorno kulturno – istorijske celine Almaški kraj u Novom Sadu, broj 57/7-2019 od 07.09.2021., Projektnim zadatkom, važećim zakonima, pravilnicima, standardima i pravilima struke. Za projekat je dobijena Građevinska dozvola broj ROP-NSD-23794-CPI-2/2022 od 09.11.2022. godine.
Idejni koncept Uređenja prostorne kulturno-istorijske celine – Almaškog kraja
Idejni koncept pri oblikovanju prostorno kulturno-istorijske celine – Almaškog kraja predstavlja složen skup različitih segmenata koji čine izmena režima saobraćaja i kreiranje primarno pešačke zone, izmeštanje glavnih tranzitnih pravaca iz centralnog dela na obodne delove kulturno-istorijske celine, uvođenje biciklističkog saobraćaja kako bi se ovaj deo lakše povezao sa ostalim delovima grada, formiranje mikroambijenata – urbanih skverova u blizini ili oko javnih objekata koji predstavljaju urbane repere i podstiču socijalizaciju, ozelenjavanje prostora uvođenjem novih reprezentativnih drvoreda, zatim manjih drvoreda u ulicama uskog profila, formiranjem mini parkova na postojećim zelenim površinama i uvođenje različitih tipova osvetljenja za posebne nivoe urbanih elemenata, kako bi se postigla oblikovna celovitost i vizuelnoi identitet prostora. Ideja je da navedeni prostor u budućnosti predstavlja još jednu turističku zonu u gradu, koja će prvenstveno pešačkim i biciklističkim saobraćajem biti povezana sa centralnim gradskim jezgrom.
Pored urbanističko – arhitektonskog uređenja prostora, projektom je obuhvaćena kompletna izrada novih, zamena i/ili izmeštanje postojećih instalacija vodovoda i kanalizacije, elktroinstalacija, telekomunikacionih i signalnih instalacija, zalivnog sistema, toplovoda.
Poseban deo projekta predstavlja rekonstrukcija kanalizacionog kolektora, izgrađenog 60-ih godina 20-og veka. Ovaj kolektor predstavlja betonski tunel okvirnih dimenzija 5h2,8m. Deo za rekonstrukciju obuhvata trasu koja ide ispod cele Almaške ulice.
1.faza
Prva faza prostorno kulturno-istorijske celine pozicionirana je na jugoistočnom delu celokupnog obuhvata, a čine je ulice Zlatne grede, Skerlićeva, Milovana Vidakovića, delovi ulica Save Vukovića od Đorđa Jovanovića do Lađarske, deo Đorđa Jovanovića od Kosovske do Save Vukovića, i deo Nikole Pašića od Zlatne grede do Skerlićeve, kao i trg na susticanju ulica Zlatne grede i Skerlićeve. U delu Ulice Nikole Pašića od Zlatne grede do Skerlićeve, ne izvode se građevinski radovi sem radova na zameni javnog osvetljenja i usklađivanju vizuelnog identiteta.
KONCEPCIJA
Saobraćajno rešenje predstavlja izmeštanje primarnih tranzitnih pravaca iz centralnog dela na obodne delove obuhvata uz uvođenje alternativnih opslužujućih pravaca i zona sa umirenjem saobraćaja na kontaktu pešačkih i alternativnih pravaca. Izmena režima saobraćaja predstavlja uvođenje pešačkih ulica kakve su Zlatne grede, Skerlićeva i Milovana Vidakovića, uz obezbeđenje zone od 3.5 m širine bez fiksnih prepreka za prolaz vozila snabdevanja, rezidenata i hitnih intervencija. Kontrola prolaska navedenih vozila biće obezbeđena postavljanjem potapajućih stubova na glavnim ulaznim pravcima u ove ulice. Takođe predviđa se postavljanje fiksnih stubića za sprečavanje prolaza i parkiranje vozila na mestima gde saobraćajnim znacima nije drugačije regulisano, kao i postavljanje privremenih stubića u ulicama koje su van obuhvata 1. faze (Daničićeva ulica), a zbog prilagođavanja novim režimima saobraćaja. U sklopu pešačkih ulica predviđen je urbani mobilni mobilijar koji će omogućiti lakšu upotrebu prostora i zadovoljiti povremene potrebe prolaza kolskih vozila. To podrazumeva postavljanje klupa duž ulica i u delovima sa zelenim površinama, kao i postavljanje kanti za otpatke, parkinga za bicikle i slično. Na delovima ulica Save Vukovića i Đorđa Jovanovića, primarno kolskim saobraćajnicama obezbeđena su parking mesta. Na susticanju ulica Zlatne grede i Skrelićeve formiran je trg kao nastavak pešačke zone, novo mesto socijalizacije, prostor za odmor, održavanje raznih manifestacija, izložbi, umetničkih instalacija i sl. Na ovom trgu, u njegovom centralnom delu, a na inicijativu udruženja “Almašani“, predviđeno je postavljanje spomenika – skulpture posvećenog Zahariju Orfelinu.
Projektom je predvićeno postavljanje različitih elemenata vizuelne i turističke signalizacije (info table, putokazi, digitalni totemi, i slično)
ZELENE POVRŠINE
Postojeće zelene površine se remodeluju u skladu sa matricom novoprojektovanog rešenja u približno istoj površini uz planiranje novih zelenih površina na susticanju ulica Đorđa Jovanovića i Zlatne grede kao i na delovima ulice Save Vukovića i Đorđa Jovanovića. Takođe, uvode se reprezentativni drvoredi na delu ulice Save Vukovića, kao i drvoredi u ulicama uskog profila kao što su Skerlićeva i Zlatne grede. Sadnja novog drveća se predviđa u betonskim sadnim jamama, kako bi se usled uskih profila ulica, zaštitile podzemne instalacije od korenovog sistema drveća. Postojeća stabla lošeg boniteta zamenjena su novim stablima, dok se sva postojeća stabla koja su u dobrom stanju – zadržavaju.
MATERIJALIZACIJA
Parterno rešenje koncipirano je tako da popločanje naglašava razliku između pešačkih, biciklističkih i kolskih saobraćajnih površina i sadrži jedinstvenu matricu toniranih nijansi prirodnih materijala – kamena, koja doprinosi vizuelnom identitetu prostorno kulturno-istorijske celine. Kameni elementi su korišćeni u različitim oblicima – u vidu kamenih kocki, kamenih ploča, ivičnjaka i stubića za sprečavanje prolaska vozila.
Najveći deo površine obrađen je u kamenoj kocki koja je slaže u nekoliko različitih slogova.
Kao elementi vizuelnog označavanja u parteru korišćeni su elementi od metala.
INSTALACIJE
Novoprojektovanim rešenjem su predviđene nove instalacije, zamena ili izmeštanje svih postojećih instalacija, uključujući elektro, telekomunikacione i signalne instalacije, vodovod i kanalizaciju.
Realizacija projekta i budžetska procena
Početak radova za izvođenje 1. faze je planirani za kraj 2022. godine, dok će se najveći deo radova izvoditi tokom 2023. godine.
Procenjena vrednost radova za realizaciju 1. faze iznosi 751.783.742,39 RSD sa PDV-om
Tabelarni prikaz numeričkih pokazatelja
| PROJEKAT URBANISTIČKO-ARHITEKTONSKOG UREĐENjA PROSTORNE KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE – ALMAŠKOG KRAJA | |
| Površina obuhvata projektno-tehničke dokumentacije | 232 724.38m2 |
| Površina obuhvata PKIC sa zaštićenom okolinom | 225 808.42m2 |
| Površina svih javnih površina u okviru obuhvata projektno-tehničke dokumentacije | 51 807.24m2 |
| Ukupan broj ulica | 28 |
| Ukupna dužina svih ulica | cca 6km |
| Površina 1. faze | 8 222.89m2 |
| Ulice koje obuhvata 1. faza: Zlatne grede, Skerlićeva, trg na susticanju Zlatne grede i Skerlićeve, Milovana Vidakovića, deo Đorđa Jovanovića od Kosovske do Save Vukovića, deo Save Vukovića od Đorđa Jovanovića do Lađarske | |
| Radovi obuhvataju:· zamena i/ili rekonstrukcija infrastrukture
· zamena kolovozne konstrukcije · uređenje parternih površina · saobraćaj i saobraćajna signalizacija · javno osvetljenje · hortikulturalno uređenje · urbani mobilijar i opremanje turistička signalizacija i vizuelni identitet |
|
| Pešačka zona : Zlatne grede, Skerlićeva, Milovana Vidakovića i deo Daničićeve ulice | |
| Broj novih stabala – 1. faza | 73 |
| Procenjena vrednost radova – 1. faza | 751.783.742,39 RSD sa PDV-om |
| Radovi za 1.fazu počinju do kraja 2022. i trajaće tokom 2023. godine | |
Celina Stari majur u Petrovardinu pod prethodnom zaštitom
Dnevni list Dnevnik je 15. avgusta 2022. godine objavio oglas kojim Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, Novi Sad obaveštava vlasnike, korisnike i pravna lica da je celina Stari majur u Petrovaradinu evidentirana kao nepokretnost koja uživa prethodnu zaštitu. Celina obuhvata sledeće ulice i objekte:
Aleksandra Ostrovskog: parna strana: br. 2-18
neparna strana: br. 1-5
Pavla Jurišića Šturma: parna strana: –
neparna strana: br. 1-25
Arčibalda Rajsa: parna strana: br. 2-26
neparna strana: br. 1-25
Čajkovskog: parna strana: br. 2-10
neparna strana: br. 1-11
Vladimira Gortana: parna strana: br. 2-12
neparna strana: br. 1-13
Patrijarha Rajačića: parna strana: br. 2-54
neparna strana: br. 1-69
Reljkovićeva: parna strana: br. 2-66
neparna strana: br. 1-67
Vladana Desnice: parna strana: br. 2-58
Koste Nađa: parna strana: br. 2-34A
neparna strana: br. 1-31
Augusta Šenoe: parna strana: br. 2-10
neparna strana: br. 1-9A
Viktora Novaka: parna strana: br. 2a-2
neparna strana: br. 1-5)
Preradovićeva: parna strana: br. 6-30,
neparna strana: br. 1-31
Dnevni list Dnevnik je 2. jula 2022. godine objavio oglas kojim Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, Novi Sad obaveštava vlasnike, korisnike i pravna lica da je celina Beogradski kej u Novom Sadu evidentirana kao nepokretnost koja uživa prethodnu zaštitu. Celina obuhvata sledeće ulice i objekte:
Dunavska: 24, 26, 28, 30, 32 i 34, Vojvode Putnika: neparna strana: 1, 3,5, 7, 9, 11 i 13 ,parna strana: 2, 4 i 6, Ive Lole Ribara: 2, 2a, 4 i 6, Bulevar Mihajla Pupina: 25
Zaštićena okolina celine je Ulica Miloša Bajića 2.
U sklopu pripremnih radnji, koje za cilj imaju obnovu spomenika Hačkar, započeti su istraživački radovi u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada. Iz tog razloga, obratili smo se Konzulatu Republike Jermenije u cilju dobijanja neophodnih podataka, jer je reč o specifičnom spomeniku, karakterističnom samo za nama bliski jermenski narod. Spomenici hačkari imaju posebnu kulturološku, ali i teološko-filozofsku dimenziju, izrađuju se od vulkanskog kamena – tufa i predstavljaju jedinstven izraz jermenske hrišćanske umetnosti.
Zbog svih karakteristika, jermenski hačkari uvršteni su 2010. godine, na Uneskovu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa.
Osim u Novom Sadu, na teritoriji Republike Srbije hačkar postoji još u Zemunu i kao i novosadski, dar je Republike Jermenije (u nekim spisima je navedeno da je hačkar dar srpsko-jermenskog društva).
Neposredan povod za podizanje hačkara u Novom Sadu je sledeći: 7. decembra 1988. godine, Jermeniju je zadesio katastrofalan zemljotres u kom je živote izgubilo preko 25 000 ljudi i pričinjena ogromna materijalna šteta. Mnoge zemlje su odmah organizovale avionsko slanje humanitarne pomoći, među kojima je bila i Jugoslavija. Dana 12. decembra iste godine, nadomak aerodroma u Jerivanu, srušio se jugoslovenski avion kojima je prenošena pomoć jermenskom narodu. Tom prilikom poginulo je svih sedam članova posade. Njihova imena su ispisana na novosadskom hačkaru. Spomenik je podignut u neposrednoj blizini nekada postojeće Jermenske crkve i crkvene opštine, odnosno još uvek postojećeg nadgobnog spomenika jermenske porodice Čenazi, na Bulevaru Mihajla Pupina. Ujedno, na ovaj način, odata je i zahvalnost Novom Sadu zato što je pružio utočište jermenskim porodicama, izbeglim 1739. godine. Svečano je otkriven 15. januara 1993. godine. Spomenik je rad jermenskog umetnika Pajlaka Makarijana i njegovih saradnika. Gospodin Makarijan će verovatno učestvovati u sanaciji ovog spomenika, jer u Novom Sadu ne postoje spomenici od vulkanskog kamena i iskustva jermenskih stručnjaka će biti više nego dragocena.
Novosadski hačkar je izrađen od dva odvojena monolitna komada crvenog vulkanskog kamena, asimetričnog oblika. U pravom smislu reči hačkarom može da se smatra deo spomenika koji je okrenut ka Petrovaradinskoj tvrđavi. Na njemu je prokazana scena Hristovog raspeća na filigranski isklesanoj pozadini. Hačkar je posvećen Hristu Spasitelju. Na drugom monolitu, okrenutom na suprotnu stranu, uklesana su imenena pilota poginulih 1988. na srpskom jeziku, kao i natpis na jermenskom jeziku, kojim se podseća na naseljavanje Jermena u 18. veku.
Konzulat Republike Jermenije se ljubazno odazvao i dobili smo odgovor na našu molbu. Deo pisma, u kojem se govori o simbolici hačkara prenosimo:
Jermenski hačkari
Primanjem hrišćanstva kao državne religije 301. godine, pored brojnih obeležja nacionalnog indeniteta kao što su pismo, knjige, svoj oblik dobijaju i sakralni prostori, ikonografija i krstovi. Razvoj složenog i osobenog istorijsko- kulturnog okruženja vodi do pojave hačkara. U gradovima se na hačkare gleda kao na simbole prijateljstva, poduhvata, čuvare sećanja i ekspresiju narodne tradicionalne umetnosti. Za zajednice u dijaspori, oni su veza sa tradicionalnim korenima Jermena, domovinom i simbol nacionalnog indentiteta.
Njihova kompozicija ima trostruku strukturu: u središnom delu je sam krst – drvo, gornja zona predstavlja nebo, a donja zemlju. Krst – drvo u gornjem delu ukazuje na boga, u donjem na zmaja, na levoj i desnoj strani na sekularno i duhovno, prošlost i budućnost, smrt i besmrtnost. U krstu se nalazi vegetacija, životinje, ljudi i sveci, drugim rečima u njemu je sjedinjeno nekoliko atributa drveta – univerzuma. Reljefna linija kao tkana nit formira rozetu, palmin dekor, krst, neprekidno i elastično se prepliće, izbegavajući oštre uglove. Beskonačnost vidljive linije stvara utisak večnosti i potpunosti kompozicije. Hačkar je osnovni ikonografski prikaz koji reflektuje koncept univerzuma kako ga vide Jermeni. Za izradu hačkara koristi se obično lokalni materijal poput bazalta ili žuto-crvenog tufa. Prvi korak, donosi se čelična konstrukcija odgovarajućih dimenzija i polira se površina budućeg spomenika. Skicira se zamišljena kompozicija. Stvaranje komplikovanih proporcionalnih geometrijskih uklesanih oblika i proces rada zahteva korišćenje različitih alatki: lenjira, kompasa, oštrih olovaka, čekića, dleta i dr. Ponekad se kleše i bez crteža. Glavna tehnika je: iz dva ugla budućeg oblika se iscrtavaju dve paralelne linije i urezuju se prema zamišljenoj centralnoj liniji. Oblici se oivičuju finim peskom. Male pukotine i grubi delovi koji nastaju u toku uklesivanja kasnije se odstranjuju malterom od gline ili kreča i onda se oslikavaju.
U početku veština izrade ovih spomenika prenosila se sa oca na sina, danas sa učitelja na učenike u privatnim radionicama.
Hačkari su podizani iz različitih socijalnih, ekonomskih i političkih motiva uključujući podjednako tragične i radosne trenutke u životu. Svaki vernik koji se nije ogrešio o hrišćansku viziju moralnosti mogao je da podigne hačkar. Duhovno ili društevno važni motivi su bili od presudnog značaja.
Postoji posebna relegijska ceremonija vezana za postavljanje hačkara koja uključuje: blagoslov spomenika (molitva, čitanje Svetog pisma, vernici se krste) i osveštenje (čišćenje sa svetom vodicom i vinom). Osnova rituala je shvatanje da neživi predmet ne može imati moć ako bog ne živi u njemu. Posebna zanimljivost vezana je za obred sa vinom: kod onih hačkara kod kojih su nar i grožđe delovi kompozicije ovaj deo ceremonije se vidi kao osveštenje krvlju Isusovom. Nakon obreda hačkar poseduje svete moći i mogu da pruži pomoć, zaštitu, pobedu, dug život, spasenje duše i sl. Činjenica da se nalazi na otvorenom i na neki način poziva na obožavanje krsta, čini se da je hačkar otvoren za savakog vernika.
Jedna od osnovnih karakteristika hačkara je stvaranje direktne veze sa svetom moći i njenim simbolom. Hačkari su takođe blisko povezani sa brojnim široko rasprostranjenim verovanjima i običajima. Među najpoznatrijim hačkarima su oni za koje se veruje da leče različite bolesti, posebno oni koji se zovu sve-spasitelji. Lista posebnih hačkara uključuje: plave krstove, gnevne krstove, krstove za kašalj, oni koji su nemenjeni za spas od prirodnih katastrofa. Običaj odlaska na hodočašće do najbližeg hačkara za vreme različtih praznika i obreda je od nedavno ponovo zaživeo.
Počev od 1960. godine nastaju nova groblja sa novim hačkarima, a nekako u isto vreme hačkari bivaju proglašeni za nacionalne spomenike. Njihova funkcija se proširuje na dekorativne spomenike, obeliske, elemente od nacionalnog značaja, suvenire, memorijale.
U četvrtak, 23. decembra 2021. godine, na Uspenskom groblju u Novom Sadu obavljeno je osvećenje nedavno obnovljenog i svečano otkrivenog nadgrobnog spomenika Josifa Runjanina.
Osvećenje je obavio paroh svetouspenskog hrama u Novom Sadu, o. Željko Latinović, uz prisustvo direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada, mr Siniše Jokića, saradnika Zavoda i predstavnika izvođača radova, „Granit Liješće“ iz Sremske Mitrovice.
Nadgrobni spomenik Josifa Runjanina delo je čuvenog međuratnog beogradskog arhitekte Gojka Todića, a bareljef sa Runjaninovim likom izradio je jedan od najznačajniih srpskih vajara Đoka Jovanović. Grobno mesto sa nadgrobnim spomenikom utvrđeno je za spomenik kulutre, a Uspensko groblje je utvrđeno za prostorno kulturno-istorijsku celinu od velikog značaja.
